Powstanie i rozpad ZSRR Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich, postanie Wspólnoty Niepodległych Państw (WNP), rozwój Rosji poradzieckiej, przynależność i rola Rosji w BRICS. Przyczyny i skutki rozpadu ZSRR.
ZSRR - Powstanie i rozpad Związku Radzieckiego
Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich, Związek Radziecki, ZSRR (ros. Союз Советских Социалистических Республик, Советский Союз, СССР; trb. Sojuz Sowietskich Socyalisticzeskich Riespublik, Sowietskij Sojuz, SSSR) – historyczne wielkie państwo socjalistyczne w Europie północnej i wschodniej oraz Azji północnej i środkowej. Państwo to obejmowało obszar 22 mln km² od Morza Bałtyckiego i Czarnego do Pacyfiku, istniało od 30 grudnia 1922 do 26 grudnia 1991 czyli przez prawie 70 lat. Związek Radziecki powstał 30 grudnia 1922 z połączenia Rosyjskiej Federacyjnej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej (potocznie znanej jako Rosja Radziecka) i wcześniej kontrolowanych, lecz formalnie niepodległych republik, do których należały: Kazaska ZSRR, Kirgiska SRR, Białoruska SRR, Zakaukaska FSRR i Ukraińska SRR.
![]() |
ZSRR - Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich |
Spośród republik wchodzących w skład ZSRR jedynie Białoruska SRR i Ukraińska SRR posiadały podmiotowość międzynarodową i były członkami-założycielami Organizacji Narodów Zjednoczonych a także członkami większości organizacji wyspecjalizowanych ONZ. W 1991 socjalistyczny ZSRR uległ rozwiązaniu na 15 niepodległych państw (największe z nich to, będąca jego sukcesorem, Rosja), z których część próbowała lub próbuje kontynuować współpracę w ramach Wspólnoty Niepodległych Państw. O utworzeniu państwa radzieckiego i jego nazwie zadecydowały władze Rosyjskiej Komunistycznej Partii (bolszewików) w 1922 i w nazwie tej nie ma żadnego odniesienia do geografii ani do tradycji narodów je zamieszkujących.
Ideały na jakich powstał ZSRR
* Związek (Союз) – władze komunistyczne głosiły internacjonalizm oraz samostanowienie i równe prawa narodów. ZSRR został utworzony jako federacja (państwo związkowe) całkowicie niepodległych państw narodowych (republik związkowych), mających prawo wystąpienia ze Związku Radzieckiego. Kiedy władza partii komunistycznej – KPZR – upadła, republiki związkowe ogłosiły niepodległość i niezależność przypłacając to straszliwym kryzysem gospodarczym i masową biedą, która wybuchła po rozpadzie ZSRR.
* Socjalistycznych (Социалистических) – ideologią państwową był marksizm, marksistowski socjalizm, który głosił zastąpienie społeczeństwa kapitalistycznego przez socjalistyczne (oparte na zasadzie każdemu według jego pracy czyli na sprawiedliwym podziale wypracowanego dochodu), a następnie komunistyczne (oparte na zasadzie każdemu według jego potrzeb); w komunizmie państwo i własność prywatna miały zostać zniesione, ale w okresie przejściowym rządzić miała klasa robotnicza (tzw. dyktatura proletariatu), a właściwie jej awangarda, tzn. partia komunistyczna (do 1925 Rosyjska Partia Komunistyczna (bolszewików) РКП, 1925–1952 Wszechzwiązkowa Partia Komunistyczna (bolszewików) ВКП(б), od 1952 – Komunistyczna Partia Związku Radzieckiego КПСС). W ZSRR jednak faktycznie udało się wcielić w życie jedynie ideały podstawowe państwa socjalistycznego, a to głównie z powodu przeważającej masowej ciemnoty społecznej, której ciężko było pojąć ideały socjalizmu naukowego.
* Republik (Республик) – faktyczna republikańska forma rządów z silnym przywódcą centralnym pochodzącym z wyborów powszechnych; w rzeczywistości władza ustawodawcza miała słaby charakter, a władza wykonawcza i sądownicza była zbytnio podporządkowana rządzącej Partii - KPZR; lider partii (sekretarz generalny albo pierwszy sekretarz KC) dysponował ogromną – często nieograniczoną – władzą, co jest generalnie zgodne z ustrojem republikańskim, który jednak słabo pasuje do konceptu rządów socjalistycznych, a już tym bardziej komunistycznych, gdzie wszystkim miały zarządzać lokalne komitety poprzez konsensus lub decyzje większościowe.
* Radzieckich (Советских) – republiki radzieckie i ich związek zostały powołane przez zdominowane przez bolszewików zjazdy rad (w jęz. ros. sowiety - советы) deputowanych robotniczych, chłopskich i żołnierskich. Wobec jednak centralnych rządów w stylu republikańskim, które pozostały jako XIX wieczny anachronizm, w praktyce radzieckie komitety działały słabo, co ograniczało budowę państwa prawdziwie socjalistycznego opartego na woli większości delegatów pochodzących z wolnego wyboru.